Bir deney düşünün. Şu an devam etmekte ve 500 yıl sürmesi planlanmış. Dünyanın planlanan en uzun deneyi. Tarihte birçok deney var alışılagelmişin dışında uzun olan. Haydi gelin bu deneylere yıllarına göre birlikte bakalım.
1948 Framingham Kalp Çalışması
1948 yılında başlayan 5209 kişi üzerinde yapılması ve 20 yıl sürmesi planlanan deneyde, o kadar faydalı bilgiler toplanmış ki 72 yıldır devam ediyor. Toplamda 15000’i aşkın kişiyi inceleyen deneyde ilk başlayanların hayatta olmamasına karşın onların çocukları hatta çocuklarının çocukları devam etmekte. Katılımcılara her 2 yılda bir testler yapılmakta. Bize söylerken çok kolay gelebilir fakat bu deneyde toplamda 3500’ün üzerinde makale yazılmış. Bunlardan en bilineni sigaranın sağlığa zararlı olduğunun yazılması. Bir zamanlar sağlığa yararlı bile olduğu düşünüldüğünde gayet güzel sonuçlara ulaşılabileceği aşikâr.
1937 Grant Çalışması
Harvard Üniversitesi’nde 268 kişinin katılımı ile başlayan deneyde bu gruba karşılık 456 kişi seçilmiş. Seçilen Harvard’lılar tahmin edeceğiniz üzere hem maddi hem de manevi olarak tamamen sağlıklı bir ekip. Çoğunluğun seçildiği çevre ise tam tersi yani dünyaya 1-0 yenik başlamışların içinden seçilenler. Taban tabana zıt olan bu iki grubun tek ortak noktaları erkek olmaları. 2 senede bir gruplarla bir araya gelerek hangi mesleği yaptıkları, kimle evlendikleri, yani kısaca hayat standartları ölçülüyor. Amaç başarının sırrını bulabilmek. Bu deneyi ilginç kılan ise 141 numaralı denek. Kendisi 1963’te bir suikasta kurban gidene kadar iki senede bir deney görüşmelerine devam eden Amerika başkanı J. F. Kennedy.
1927 Zift Damlası Deneyi
Şimdi bir kavanoz bal alalım elimize ve başka bir kaba boşaltalım. Peki dibinde kalan balı nasıl alırsınız. Ters çevirip damlamasını beklersiniz değil mi? Peki kaç saatimizi alacak bunu beklemek? Tabi ki saatlerimizi alacak. Çünkü balın akışkanlığı suya göre tam 10000 kat daha azdır. Peki suya göre 230 milyar daha az olan bir sıvının akması ne kadar sürer? İşte bu sorunun cevabını arayan deney Avustralya’da 1927 yılında Prof. Thomas Parnell’in aklına gelmiş ve başlatılmış. Ziftinde aslında katı değil sıvı olduğunu öğrencilerine kanıtlamak isteyen Parnell, cam bir fanusun içine koyduğu huninin içine zift koymuş ve onu da sınıfın köşesine yerleştirmiş. Peki ilk damla be zaman damlamış? Tam 8 yıl sonra. Maalesef Parnell bile hayatı boyunca ancak iki damlama görmüş. Hala devam etmekte olan deney sınıfa klima takıldığı için damlamanın dokuz yılın üzerine çıkmasına sebep olmuş. İşin en garip yeri ise 2014 yılında 9. damlaması gerçekleşen deneyde damlamaların hiçbiri görülmemiş veya kaydedilememiş. Ya elektrik kesilmiş ya da başında bekleyenler uyumuş. Şu an internet sitesi üzerinden canlı gösterilen deneyde bakalım 2027’de damlamayı görebilecek miyiz? Tabi bu deney Dünya üzerinde tek değil. Dublin’de 1944 yılında başlatılan zift damlama deneyinde 69 yıl sonra damlacık düşüşü kaydedilmiş. Ama bunlardan çok çok önce 1914’te Wales’te başlatılan deney unutulmuş. Yıllar sonra fark edilen deneyde hala bir damla oluşmamış. Çünkü normal bir zifte göre daha yoğun bir zift kullanılmış ve tahminlere göre ilk damla 1000 yıl sonra oluşacak.
1864 Beverly Saati
Dünyanın en eski deneyi, dünyanın en son keşfedilmiş bölgelerinden birinde başlatılmış. Yeni Zellanda’da. Arthur Beverly tarafından 1864 yılında yapılan bir saat ile başlayan deney şu an saatin Otago Üniversitesi Fizik Bölümünde çalışmaya devam etmesiyle sürüyor. Yanlış anlamadınız deney aslında bir saat. Ama bu saat her saate benzemiyor. Havadaki basınç ve sıcaklık değişimlerine bağlı olarak çalışan saati bugüne kadar kuran olmamış. Çünkü hiç durmamış. 156 yıldır çalışmaya devam eden saat birçok saat markasına da ilham kaynağı olmuş.
1840 Elektrikli Zil (Kuru Pil) Deneyi
Şu an hala daha tartışmalara sebep olan elektrikli araçlarında çalışma prensibi olan piller arabalarda 15 yıldır denenmekte. Yaklaşık en eskisi 600000 km’nin üzerinde yol yapmıştır. Dünyanın en uzun süredir çalışan pili ise 1825’te yapıldı. Yani pilin icadından 25 sene sonra. Bu pillerin arasına 1840’da bir çift zil bağlandı ve zillerin arasına yerleştirilen metal bir küre zillere çarpıp titremeye devam ediyor. Bugüne kadar 10 milyar kez titrediği söylenen zilin ne kadar daha dayanacağı merak konusu. Asıl düşündürücü şey ise pilin içinde ne olduğunun bilinmemesi. Bir tarafında zinc sülfat diğer tarafında manganez dioksit disklerin olduğu ve üzerlerinin sülfatla kaplandığı düşünülüyor.
Peki günümüzde yapılan veya başlanan deney yok mu? Tabiki var.
2014- 500 Yıllık Mikrobiyoloji Deneyi
Bu deneyin tam 500 yıl sürmesi planlanıyor. Deney için 800 adet şişenin içine bakteriler yerleştirildi. Yarısı kurşun kaplı kutulara diğer yarısı da normal kutulara konuldu. Hazırlanan kutulardan birisi Edinburg Üniversitesinde diğeri ise Londra Doğa Tarihi Müzesinde. İlk 24 yıl her iki yılda bir üçer şişe açılarak DNA dizilimleri kontrol edilecek. Daha sonra her 25 yılda birer tane açılacak. Ama en önemlisi ise her şişe açıldığında açanı bir talimat beklemekte: “ Bu talimatları içinde bulunduğun zamanın bilim dili ve teknolojisine göre güncelle!” En son şişe 30 Haziran 2514 tarihinde açıldığında bizim torunlarımızın torunları toplam 31 farklı zaman diliminde toplanmış ve güncellenmiş bilgilere sahip olacaklar. Yani koskocaman bir kütüphaneye.
“YAŞAMIN EN İYİ KULLANIMI, ONU KENDİSİNİ AŞACAK BİR ŞEY İÇİN HARCAMAKTIR.”
Emir Erdin
