Yazılar

Bi Deyim, Bi Bilim – Her Telden Çalmak

Nasıl oldu, nasıl oluştu bu yazı ve konu başlığı? İlk önce onu açıklayalım. Rüyamda gördüm. Evet yanlış duymadınız geçenlerde rüyamda bu deyimle ilgili yazı yazacağımı ve “Bi Deyim, Bi Bilim” yazı serisi başlatacağımı gördüm (söyledim). Tabii işin garip tarafı her zaman mantıklı sonuçlanan bir düzen içerisinde rüyalar göremeyiz. Nasıl oldu bilmiyorum ama yine bu rüyamda “Her Telden Çalmak” deyimiyle ilgili yazı yazmaya karar verdim. Hem rüyada hem de uyandıktan sonra.

Şimdi gelelim bu deyimin anlamına. Sonra bilime nasıl bağlayacağımıza bakarız…

Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre deyimimizin aşağıdaki gibi iki anlamı olduğu görülmekte:

1. Her çeşit işi yapabilir durumda olmak.
2. Birçok konuda bilgisi olmak.

Google’da farklı farklı sitelerde arama yapıldığında da deyim ile ilgili benzer anlamlar çıkmakta. “Her dönem her işi yapabilir olmak, değişen her yeni duruma göre kendini değiştirmek, her işten anlayan biri olmak” gibi…
Bildiğimiz gibi bazı ifadelerin halk arasında kullanılma durumu ile gerçekte ifade ettiği anlam farklı olabilmekte. Türkçemizde de bu tarz durumda olan deyimler fazlasıyla mevcut. Şahsen bu deyimi internet ortamında irdelemeden önce düşüncem, bu deyimin genelde “her konuda boş ve gereksiz konuşanlar” için kullanıldığıydı. Fakat gerçek anlamında olumlu bir durumu ifade ettiği görülmekte. Düşüncemi teyit etmek için birkaç kişiye bu deyimden ne anladıklarını ve hangi durumlarda kullandıklarını sordum. Aşağı yukarı aynı tanımlamalarla geri döndüler. Yani benim gibi olumsuz bir anlam taşıdığını düşünüyorlardı.

Biz yavaş yavaş gelelim bilim ile bağdaştıracağımız kısma. Buraya kadar edebi kısmının kıyısından voltaladık. Bu deyimde dikkat çekeceğimiz kelime “çalmak” kelimesi. Açıkçası yine internette hikaye kısmını bulamadım ama benim aklıma gelen ve bilimle bağdaştırma düşüncesi doğuran kısım “bir müzik enstrümanı çalmak” eylemiydi. Beni bu düşünceye iten, her telden çalmak ile telli çalgılar grubunun kastediliyor olması. Ya da kişinin farklı müzikleri çalabilmesi gibi.

Telli çalgılar dedik ama ne demek istedik? Enstrümanlar temel olarak, “vurmalı, nefesli, tuşlu, yaylı ve telli” olarak gruplara ayrılır. Telli çalgılar özelinde birkaç örnek verecek olursak; bağlama, gitar, kanun ve ud gibi enstrümanları söyleyebiliriz. Bu çalgıların her bir teli çalgının cinsine göre farklı gerginlikte, uzunlukta ve kalınlıkta olabilmektedir. İşte burada bilim devreye girmekte. Bu tellerin her birinin az önce saydığım gibi farklı özelliklerde olması seslerin de farklı çıkmasına sebep veriyor ve bir ustanın elinde bu müzik aleti güzel melodilere dönüşebiliyor.

Ses mekanik dalgalar halinde ilerlemektedir. Bu dalgalar enstrümandan çıkarak kulağımıza kadar gelmekte. Aslında işin özü titreşimdir. Moleküllerin titreşimine girmeden ses nasıl oluşuru teller üzerinden konuşursak; bir ses kaynağından çıkan sesin yüksekliği, sesin frekansına, ses frekansı da ses kaynağı olarak kullanılan telin boyuna, kalınlığına (kesitine), gerginliğine ve cinsine bağlıdır. Farklı gerginliğe sahip teller bir etki ile titreştikten sonra her bir tel farklı frekansa sahip olur. Frekans, bir saniyedeki titreşim sayısıdır. Bu teller farklı sayılarda ve tabii farklı hızlarda titrerlerken öncelikle temas ettikleri havayı da (hava moleküllerini) titreştirirler. Havanın titreşmesiyle mekanik ses dalgaları oluşmaya başlar ve havada (havadaki bu dalgalar gözle görülemediği için suya taş atıldığında oluşan dalgalara benzetebiliriz) yayılmaya başlarlar. Yayıldıkça ve uzaklaştıkça dalgaların ulaşabildiği yerlere ses ulaşabilmektedir. Teller ne kadar gerginse o kadar çok titreşim oluşur yani frekans artar. Frekansın artması sesin incelmesi demektir. Tam tersi gerginlik azalır ve titreşim azalırsa da düşük frekansın getirisi olarak ses kalınlaşmaktadır. Her telden çalan biri bir enstrümanın farklı gerginliklerdeki tellerini kullanarak bir ses dalgası girişimi oluşturmuş olmaktadır. Sesin yayılması için maddesel bir ortama gerek vardır. Yani ses boşlukta yayılmaz. En sık sorulan sorulardan biri olarak ses uzayda yayılmaz. Her yöne yayılabilen ses dalgalarının, farklı maddeler üzerindeki yayılma hızları da farklıdır. Örneğin, bir demirde (yaklaşık 5000m/s) yüksek hızlarda yayılan bir ses dalgası, hava (yaklaşık 340m/s) ortamında olunca yavaşlamaktadır. Merak edenler için ses konusu ile ilgili daha birçok bilgiye internet kaynaklarından ulaşılabileceğini de ekleyelim. Ayrıca ses ile ilgili ortaokul fen ve lise fizik konu anlatımlarına da göz atabilirsiniz.

“Her telden çalmak” deyimini dilim döndüğünce bilimle harmanlamaya çalıştım. Sonuca geldiğimizde bu deyimin olumlu anlamda kullanıldığı ortaya çıktı. Müzik aletlerine hâkim birinin müzik yapması, ortaya bir ürün çıkarması ne kadar olumsuz olabilir ki? Ya da yetenekleri ve ilgi alanları doğrultusunda güzel çalışmalar yapanlardan ne zarar gelebilir?

Her telden, gönülden gelen nağmeleri çalabilenlerden ve duyabilenlerden olmak dileğiyle…

Caner AZKESKİN

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu