Yazılar

Çocuklarda Sorumluluk Bilinci Geliştirmek

 

Bireyin; bir olaya, duruma veya kişiye uyum sağlaması, üzerine düşen görevleri yerine getirmesi, kendisine ait bir olayın başkaları üzerindeki etkilerinin sonuçlarını üstlenmesi başkalarının haklarına saygı göstermesi ve kendi davranışının sonuçlarına sahip çıkabilmesi sorumluluk kavramının tanımıdır.

Dünyaya gelen her birey sorumluluk sahibi olmakla mükelleftir. Bireyin ahenk sağlaması, üzerine düşen her görevi yerine getirmesi, kendisine ait tüm olayların bir başkası üzerindeki etkisini ve sonuçlarını düşünebilmesi, başka bireylerin haklarına saygı göstermesi, kendi yaptığı doğruların ve hataların sonuçlarını sahiplenmesi sorumluluk olarak tanımlanır. Sorumluluk küçük yaştan itibaren başlar. Sosyal- duygusal, zihinsel ve bedensel açıdan oldukça önemlidir. Sorumluluk duygusu, yaşamda başarılı ve mutlu bir birey olmayı etkileyen en önemli şahsiyet özelliklerindendir.

Çocuklarda Sorumluluk Bilinci

Anne babalar, çocuklarının belli değerler kazanması için çabalar. Çocukları geleceğe hazırlayacak en önemli niteliklerden birinin sorumluluk duygusu olduğunun farkındadırlar. Çocuklar sorumluluk almayı bilerek doğmaz. Çocuk, zamanla sorumluluk almayı çevresi tarafından öğrenir. Sorumluluk bilinci çocuklara aktarılırken ülkemizde iki farklı tarz kullanılmaktadır. Birincisi çocuğu korkutma, ceza veya kandırarak öğretme ortamı. Diğeri ise neden-sonuç örneklerine dayanarak çocuklara sorumluluk duygusu aşılama. Kısa bir örnekle açıklamak gerekirse. Çocuğa diş fırçalama sorumluluğunu kazandırmamız gerektiğini varsayalım. Çürük, bakımsız bir diş resmi ile sağlıklı, bembeyaz bir dişin bulunduğu resmin kağıtlarını çocuğa gösterelim. Dişlerinin nasıl gözükmesinin istediğini çocuğa soralım. Çocuk doğal olarak güzel, sağlıklı görünen dişi seçecektir. Çocuğun bu sözü üzerine, bak biz de bu yüzden dişlerimizi fırçalıyoruz şeklinde verdiğimiz cevap ile çocuğun olumlu davranışa yönelmesini pekiştirebiliriz. Çocukta neden-sonuç ilişkisi kurdurup ‘sorumluluk alma’ davranışını kolaylıkla gerçekleştirebiliriz. Önce şunu düşünmeliyiz. Çocuğu korkutarak, ona bağırarak mı bir düşünceyi kavramasını sağlamalıyız? Yoksa onun insan olduğunu farkına vardırarak, onun aklına güvenip, ona fırsat tanıyarak mı bu davranışı kazandıracağız?

Sorumluluk Becerisi Çocuklara Nasıl Kazandırılır?

Çocuklara sorumluluk duygusunu kazandırabilmemiz için önce çocukların gelişim dönemlerine ait özellikleri bilmeliyiz. Çocuklar kaç yaşında neleri yapabilirler?  Bu sorunun cevabını verebilmemiz için; çocukların bulundukları yaş döneminin gelişim özelliklerini bilmeli, çocuğun beceri düzeyi açısından gözlem sahibi olmalıyız.

Çocuğun yaşına ve becerilerine uygun olarak verdiğimiz sorumluluklar, çocuğun sorumluluk ve otokontrol kazanımına destek sağlar. Örneğin; 2 yaşındaki bir çocuğun dağıttığı odayı toplamasını beklememiz doğru bir sorumluluk olmayacaktır. Dağıttığı oyuncakları oyuncak kutularına basket atarak toplamasını çocuğa kazandırırsak, beceri gelişimi ve yaşı açısından uygun bir sorumluluğu çocuğa kazandırmış olacağız. Burada ebeveyne düşen görev; çocuğunuz oyuncakları toplamaya başladığında ve toplarken onu yaptığı işe motive ve teşvikle yapacağınız sözel ödüllendirmelerdir.

Çocuğun erken yaştan itibaren ev işlerinde ve bazı işlerde yer almaları hem becerilerini geliştirmeye fırsat sağlayacak hem de içerisinde bulunduğu ailenin bir üyesi olarak iş bölümünde yer alması gerektiğini öğretecektir. Çocuğun ev içinde yaşına ve gelişimine uygun olarak aldığı görevler ‘sorumluluk bilincinin’ gelişmesinde etkili rol oynar. Anne babalar, çocuklarının sorumluluklarını ödevlerini yapması, okula gitmesi gibi basit eylemlerle sınırlandırmamalı. İmkanlar doğrultusunda çocuğa evde ve dışarıda görevler verilmeli. Peki ne gibi görevler verebiliriz? Yaşlarına göre çocuklara kazandırabileceğimiz sorumluluklara bir bakalım.

2-3 Yaşındaki Çocuğun Ev İçinde Alabileceği Sorumluluklar

Oyuncaklarını toplayabilir.

Kitapları rafa yerleştirebilir.

Evcil hayvanı beslemede yardımcı olabilir.

Kirli kıyafetleri çamaşır sepetine kaldırabilir.

Yemek masasına kırılmayacak eşyaları yerleştirebilir(Peçeteler, çatal kaşıklar, ekmek)

Yardımla dişlerini fırçalayabilir.

 

4-5 Yaşındaki Çocuğun Ev İçinde Alabileceği Sorumluluklar:

Yemek hazırlamada yardımcı olabilir.

Havluları katlayabilir.

Kendi kıyafetlerini seçip, giyinip, çıkarabilir.

Alınan yiyecekleri buzdolabına yerleştirebilir.

Saçlarını tarayabilir.

Çorapları alçak bir yere asabilir.

Renkli çorapları eşleştirebilir.

Alışveriş yapılırken yardımcı olabilir.

Temiz kıyafetlerini çekmeceye ya da dolaba yerleştirebilir.

Çiçekleri sulayabilir.

 

6-7 Yaşındaki Çocuğun Ev İçinde Alabileceği Sorumluluklar:

Yatağını toplayabilir.

Çamaşırları katlayabilir.

Sofrayı toplamada yardımcı olabilir.

Alışveriş listesini takip edebilir.

Etrafı süpürmede yardımcı olabilir.

Bitkileri sulayabilir.

Kendi ayakkabılarını bağlayabilir.

Çantasını hazırlayabilir.

Hava durumuna ve gidilecek yere uygun kıyafet seçiminde bulunabilir.

 

8-9 Yaş Çocuğunun Ev İçinde Alabileceği Sorumluluklar:

Odasını toplayabilir.

Odasını, dolabını, yatağını ve çalışma masasını düzenli tutabilir.

Yardım almadan banyo yapabilir.

Yemek hazırlamada yaşına ve gelişimine uygun bölümlere yardım etmek

Temiz kıyafetleri katlayıp dolaba yerleştirmek

Bulaşık yıkamada yardımcı olabilir.

Arkadaşlarıyla iyi ilişkiler kurabilmeli.

 

 

Sonuç olarak, çocuğun yaşına göre verebileceğiniz sorumluluk ve görevler farklılık gösterecektir. Çocuğun kaldıramayacağı yükü çocuğa vermemeliyiz.

John Dewey’in bu konudaki sözü ile yazımı sonlandırmak istiyorum.

“İnsan, sadece sorumluluk üstlenerek, zihnini sağlam ve dengeli bir şekilde geliştirebilir.’’

 

Sorumluluklarımızı bilip, yerine getirdiğimiz bugünlerde, yarınlarda ve tabiki bir sonraki yazımda görüşmek üzere.

 

Özge Ertek

 

 

 

 

 

 

 

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu