Bilim-TeknolojiYazılar

Nobel Neden Ödüller Veriyor?

Bu ay ki yazımda sizlere Alfred Nobel’in hayat hikayesini özetlemek ve Nobel ödüllerinden bahsetmek istedim. Öncelikle Nobel kimmiş ve ne amaçla onun adına ödüller verilmekte bunu öğrenelim.

Alfred Nobel; nitrogliserin’i patlayıcı madde olarak kullanma yollarını araştıran ünlü bir kimyagerdir. 1863’te Nitrogliserin’le ilk uğraşmaya başlamış ve bir kaç ay sonra araştırmaları sonucunda bir patlama ile laboratuvar’ı yıkılmıştır. Çalışmalarından yılmayan Nobel, 1864 yılında dinamit barutunu bulmayı başarmıştır. Çalışmalarını geliştirerek dumansız barut ve itici barutu da bulmuştur. Ancak Nobel’in buluşları insanlığa fayda sağlamak yerine yıkım gücünü arttıran buluşlar olmuştur. Nobel bu yüzden geri kalan ömründe pişmanlığı yaşamış vicdani rahatsızlıklar geçirmiştir. Öyle ki Nobel’in kardeşi öldüğünde Fransız gazeteci bu olayı Nobel ölmüş gibi manşetlere haber yapıyor. Manşetinde “milyonların ölmesine sebep olan ölüm taciri öldü” başlığıyla yayınlıyor. Nobel pişmanlığına karşılık vicdanını rahatlatmak istemiş. Bu pişmanlığına karşılık vasiyetinde mirasının tamamının Nobel ödüllerinin enstitüleşmesi yönünde kullanılmasını ve 83 milyon 200 bin kronunun her yıl insanlığa hizmette bulunanlara sunulmasını istemiştir. Bu ödüller fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barışa hizmet olmak üzere beş dalda verilmesini istemiştir.

Bu alanlar içerisinde matematiğin olmaması dikkat çekmeyecek gibi değildir. Matematik tüm bilimlerin temeliyse bir çok insanlığa faydalı çalışmalar matematikle yapılmıştır. O zaman neden matematikçiler için ödül yok? Bununla ilgili birçok rivayet bulunmaktadır. Bu teoriler arasında en çekici olanı bir aşk üçgeninden kaynaklanan kıskançlık hikayesidir. İddiaya göre karısı kendisini Ord.Prof. Mittag Leffler adlı matematikçiyle aldatmıştır. Ancak bu teoriyi kolayca çürütebiliriz. Çünkü Nobel hiç evlenmemiştir.

Bir diğer teori ise Viyanalı sevgilisi Sophie Hess, Mittag Leffler’e aşık olduğu için Nobel’in evlenme teklifini geri çevirmiş. Bu sebeple kendi adına bilim ödülü konulmasını vasiyet ederken, kıskançlık yüzünden matematiği dışlamıştır. Hatta Hosgkola üniversitesi Nobel’in dinamitin icadından kazandığı paralarını kuruma bağışlaması için Nobel’i ikna etmeye çalışıyormuş. Nobel önce yanaşır gibi olmuş, fakat 1897’de Nobel’in vasiyeti açıklandığında üniversitede büyük hayal kırıklığı yaşanmış. Hogskola’daki bütün matematikçiler gönül ilişkisi yüzünden Nobel’i kızdıran Hittag Leffler’i suçlamışlardır.

Diğer muhtemel gerekçe ise o dönemde İskandinavya da zaten önemli bir matematik ödülünün bulunmasıymış. Nobel ödül rekabeti yaratmamak için matematik alanını vasiyetine eklemediği düşünülmektedir. Ayrıca Nobel’e göre matematik pek önemli değildi. İnsanlığın yararına eserler verecek pratik bir bilim dalı olarak görmüyordu.

Nobel bu ve bir başka iyi niyetle vakfın kurulmasını istemiş ve ödüller vermiş olsa da matematiği dışlamasında bu gerekçeleri kabul etmemeliyiz. Son 25 yıl içerisinde bu ödülleri alan en az bir kişi ile ilgili dünya kamuoyunda tartışmalar çıkmaktadır. Bu durum da haketmeyen bazı kişilerin bu ödüle layık görülmesi, farklı yorumların çıkmasına neden olmaktadır. Nobel ödülleri amacına uygun hareket ediyor mu başka bir tartışma konusu olur.

Kasım ayında görüşmek üzere sağlıcakla kalın.

 

Yasemin Adıyaman İriş

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu